A.Şekür TURAN: UYGUR ATASÖZLERİNDE KURT

UYGUR ATASÖZLERİNDE

KURT*

A.Şekür TURAN

Bilindiği gibi kurdun Türk tarihinde ve kültüründe önemli bir yeri vardır.
Göktürk ve Uygurların hayatında kurt kutsal bir hayvan olarak bilinir. Türklerin yaşadığı ve yayıldığı bölgelerde kurt yol gösterdiği zaman “börteçine” diye kutsanmış, hayvanlarına saldırdığı zaman da “canavar” diye yerilmiştir. Kurda Doğu Türkistan’da “börü” denir. Ayrıca Kazaklar arasında “kaşkır”, Güney Türkistan’da da “möcük”olarak bilinmektedir.

Biz burada doğu Türkistan’da neşredilen, aşağıda belirttiğimiz kitaptan** aldığımız kurdla alakalı atasözlerini okuyucuların bilgisine sunacağız.

1- İkki koçkar uruşkanda Börüning kosığı açıdu

İki koç toslaştığında Kurdun karnı acıkır.

2- Ayrılgannı eyik, Bölüngenni börü yer

Ayrılanı ayı Bölüneni kurd yer.

3- Börü tapsa teng ortak, Karga tapsa dereh uçıda

Kurd bulursa tam(eşit) ortak, Karga bulursa ağaç ucunda (yer).

4- Börü mü dostığa kast kılmas

Kurt dahi arkadaşına kötülük etmez.

5- Börüniriğ kırs kılgınıdın Tülküning hicaygını yaman

Kurdun hırslanmasından Tilkinin sırıtması kötü.

6- Börü yünggini pahpaytıp Oruklığını bildürmes

Kurt tüyünü kabartıp Zayıflığını belli etmez.

7- Börü karısa itning külgisi kelir.

Kurt ihtiyarlayınca Köpeğin güleceği tutar.

8- Böriining ağzı yesi mü kan yemesi mü kan

Kurdun ağzı yese de kan yemese da kan.

9- Börüsi yok canggal bolmas Oğrısı yok yurt bolmas

Kurdu olmayan orman olmaz, Hırsızı olmayan yurt olmaz.

10- Taynı bakarsan at bolur Börünü bakarsang yat bolur

Tayı beslersen at olur Kurdu beslersen yad olur.

11- Börü belası takka karap hovlar

Kurt yavrusu dağa bakıp ulur.

12- İtning kargışı börüge yukmas

İtin bedduası kurda tesir etmez.

13- Börü bar yerde kan bar

Kurd olan yerde kan olur.

14- İtning igesi bar bolsa Börüning Hudası bar

Köpeğin sahibi var ise Kurdun (da) Allahı var.

15- Sokuşkak börü semirmes

Kavgacı kurt semirmez.

16- On itten bir börü yahşı

On itten bir kurt iyi(dir).

17- On itka yigüzgendin Bir börüge yigürgen hub

On ite yedirmektense Bir kurda yedirmek iyidir.

(*) Merhum A. Şekûr TURAN ağabeyimizin bu yazısı Kardaş Edebiyatlar dergisinin 15. sayısının 30. sayfasında yayınlanmıştır.

(**) Uygur halk makal temsilleri, “Şincan” (Doğu Türkistan) Halk Neşriyatı, Ürümçi, 1979
Sunduğumuz atasözleri bu kitaptan alınmıştır.